![[ERREPORTAJEA] Traktoreen mobilizazioak eta nekazari txikien isildutako aldarriak… zerk eragin du presio eltzea dirudien koktel hau?](https://amezti.tok-md.com/argazkiak/ToD/Traktoreak_Iru%C3%B1ean.jpeg)
Frantziako estatuan hasi ziren protestak beste hamaika txokotara zabaldu dira azken hilabeteotan, baita Euskal Herrira ere. Batik bat whatsappez zabaldutako deialdien bidez antolatu dira mobilizazioak, eta tokian tokiko kutsu eta aldarri propioak hartu ditu horietako bakoitzak. Erreportaje honetan, Nafarroan zentratuko gara, eta horretarako, gure inguruko zenbait ekoizlerekin elkartu gara, haien ikuspuntua eta eskakizunak jasotzeko.
Gotzone Sestorain leitzarra Habelarte baserritar agroekologikoen elkarteko kidea da. Nafarroako Mendialdeko taldea da Habelarte, eta gure eskualdeko zenbait ekoizlek ere parte hartzen du bertan, Goldarazko Josean Iturraldek kasu. EHNE sindikatuko kide ere bada Iturralde. Eredu txiki eta iraunkorrean ari diren bi artzainen hausnarketak eta sentsazioak jaso ditugu erreportajearen lehen zatian. Ondoren, Oier Villanuevarekin eta Julen Ancizurekin izandako elkarrizketa ekarriko dugu. Ultzaman esnetarako behien ukuiluak dituzte biek, eredu intentsiboan. Haien ikuspuntua eta eskaerak jaso ditugu erreportajearen bigarren zatiko elkarrizketan.
“Gurekin zerikusirik ez duen zerbait dira protesta hauek”
Gotzone Sestorainen hitzak dira. Protesta egiteko arrazoirik ez zaie falta nekazari eta abeltzainei, horrekin ados dago Leitzako artzaina, eta are gehiago nekazari txikien kasuan. Baina, ‘traktoradak’ eta azken hilabeteotako mobilizazioak antolatzeko moduarekin eta zabaldu dituzten aldarrikapen askorekin ez dator bat. “Hasteko, kontuan eduki behar da whatsapp taldeetatik sortu dela mugimendua, eta talde hauek sortzerakoan pertsona konkretuak aukeratu dituztela, ez dute edonorengana jo, ez dira guztiz irekiak izan”, azaldu du.
Protestak deitzeko erabili diren mezu askotan sakontasun falta ere sumatu dute. “Mezu “popurri” bat dago, hasi ingurumen-neurrien kontrakoetatik, nekazarien errentagarritasunarekin zerikusia dutenetara, burokraziari lotutakoetara… Oso aldarrikapen desberdinak sartu dituzte nahasian, koktelera moduko zerbait da”, dio Sestorainek.
"Gu ez gaude ados ingurumen neurrietan atzera egitearekin eta protestetako beste zenbait aldarrikapenekin"
Baina, zergatik dio ‘haiekin’ batere zerikusirik ez duten mobilizazioak izan direla neurri handi batean? Nortzuk dira ‘haiek’? Bada, nekazari eta abeltzain txikiez, agroekologikoan edo eredu iraunkorrago batean ari direnez ari da Sestroain. Izan ere, mobilizazioetan haien ahotsak apenas entzun dira, eta protestetako aldarrikapenetako batzuk haien ikuspuntuarekin talka egiten dute gainera. “Ingurumen-neurriei dagokienez, Agenda 2030en helburuekin ez datoz bat, eta gu ez gaude ados horretan atzera egitearekin”, azaldu du. Pestiziden erabilera %50 murriztea da planaren erronketako bat, beste askoren artean. Europako Baserritik Mahaira estrategiaren baitan ere, neurri interesgarri zenbait planteatu dira artzainaren ustez, lugorria edo barbetxoa eta laboreen errotazioa nahitaezkoak izatea, adibidez.
Kanpoko produktuei mugak jartzeko neurri eskaeretan ere kontraesan nabarmenak agerian gelditu dira artzainen ustez; izan ere, kanpokoari mugak jartzea eskatzen den bitartean, ez da zalantzan jarri bertako ekoizpena kanpoko merkatuari begira antolatzea. “Nazioarteko merkataritza askeko hitzarmenekin, horiekin amaitu beharra dagoela diogu guk”, gehitu du Sestorainek. Nekazaritza eta abeltzaintza tokiko beharrak asetzera bideratu beharra dago, elkarteko kidearen ustez, eta horren arabera antolatzea.
Baina, honen inguruan protestetan ez da hitzik egin, eredu oso desberdinetako ekoizleak batu baitira, tartean nekazari handiak eta agroindustria bera ere bai. “Horregatik diogu sekulako koktela dela, oso zaila delako bereiztea zer dagoen hor barruan, jende asko erakarri dutelako”. Bide berean, ereduaren inguruan kritikarik ez egotea akats bat izan da Iturralderen ustez ere. “Protestetan nahasketa handi bat egon da, baina kontuan izan behar da ekoizle guztiak ez garela berdinak, produkzio modu oso desberdinak daudela. Nekazaritza Politika Bateratuak —NPB, gazteleraz PAC delakoak— denoi eragiten digu, baina ez modu berean”, nabarmendu du.
Europatik bultzatu den eredu produktibistaren porrotaren isla?
Baina, zer dela eta izan dute mobilizazioek hainbeste nekazari eta abeltzain erakartzeko gaitasuna? Erantzuna argia da, bi ekoizleen ustez: eredu handian nahiz txikian, nekazari eta abeltzainen nekea eta ezinegona oso handia da aspalditik, eta nonbaitetik lehertu beharra zuen egoerak. “Urte asko daramatzagu bizkar gainean sekulako zamarekin, prezioak ez direlako behar bezalakoak, produkzio kostuetatik behera ordaintzen zaigulako askotan, sekulako espekulazioa dagoelako…” dio Sestorainek. Egoerak okerrera egin du azken urteotan, eta bizirautea bera zail zaie askori.
Arazoaren muina, ordea, ez dago neurri edo arazo konkretu batean, bi ekoizle txikien iritziz, azken hamarkadetan bultzatu den ereduan eta sistema osoan baizik. “Europatik eredu guztiz produktibista bultzatu da, dirulaguntzak horretara bideratuz, eta nekazari eta abeltzainak eredu handi horretarantz joan dira orokorrean”, dio Sestorainek. Ekoizle goldaraztarrak ere bat egiten du irakurketa horrekin, eta gehitu du, azken urteotan zenbait neurri iraunkor berreskuratu nahian ari direla Baserritik Mahaira bezalako ekimenen bidez, baina horiek ‘partxe’ hutsean gelditzen direla, ez dutelako errotiko eraldaketarik planteatzen.
"NPBren dirulaguntza banaketak egoera oso bihurriak sortu ditu, lurrak handien eskuetan pilatzea ekarri du"
NPBren kasuan ere, horixe bera da logika: nekazariei ordaintzen zaizkien prezio baxuak medio, NPBen dirulaguntza ahalik eta handiena jasotzen saiatzen dira. Alegia, soldata norbere produkziotik atera beharrean, dirulaguntzetatik ateratzea, edo, behintzat, horrekin osatzea. “Horrek egoera oso bihurriak sortu ditu, besteak beste, lurrak nekazari eta abeltzain handien eskuetan pilatzea ekarri baitu”, dio Sestorainek. Sistema horrek berak zorpetze maila altua ekarri du, eta behin gurpil zoro horretan sartuta… ez da erraza handik ateratzea.
Errentagarritasunari eta burokraziari dagokienez, adostasunerako tartea
Aipatutakoan ados ez egon eta protestetako puntu asko kritikatu arren, mobilizaziook izan dute alde positiborik ere, bi ekoizle txikien ustez. Behintzat, nekazari eta abeltzainen ezinegona lehen lerrora ekarri izana baloratzen dute, eta jendartea haien egoeraren inguruan hausnartzera bultzatu izana ere. “Egin diren zenbait ekarpenekin bat nago. Egia da burokrazia karga handia dugula, eta horretan txikioi handiei bezalaxe eskatzen zaigu: paper kontuak, aplikatu beharreko neurriak… laguntzak jasotzeko sekulako presioa dugu, eta laguntza horien menpe egoteak ez digu askatasuna ematen. Alderantziz, menpeko bihurtzen gaitu, eta menpekotasunak sekulako nekea dakar”, dio ekoizle goldaraztarrak.
Sestorainek ere burokraziaren sinplifikazioaren puntu horretan adostasuna badagoela dio, eta elikadura katearen legearenean ere bai. “Ñabardurak egon arren, badira orokorrean ados gauden puntuak: elikadura katearen legearen kasuan, adibidez, ados gaude kontrol sistemak jartzearekin”.
“Prezio duin eta egonkorrak, horixe da gure aldarrikapen nagusia”
Esne-behien ukuiluak dituzte Ultzamako bi gazteek. Lehenak Auzan du ukuilua, 300 buru ingururekin ari dira lanean bera, bere bazkidea, eta beste hiru lagun. Bigarrenak, berriz, Urritzolan du jezteko ukuilua eta Lizason kumeen hazkuntzakoa; guztira 670 animalia dituzte, eta hiru sozio eta bost langile ari dira lanean. Villanueva EHNE eta UAGN sindikatuetako kide da; Ancizu, aldiz, ez dago inon sindikatuta, baina azken asteotako mobilizazioetan aktiboki parte hartzen ari da.
Zerk bultzatu zaituztete azken asteotan kalera ateratzea? Zergatik erabaki duzue mobilizazioekin bat egitea?
O: Bizi osoa krisian daramagu guk, eta hau duela 40 urtetik behar genuen indar erakustaldia da. Orduan hasi ziren ekoizpen bat bestearen atzetik kentzen, produktuek ez dutelako beharko luketena balio, errentak oso baxuak direlako… beti negarrez ari garela diote, baina horrelako bultzada baten beharra genuen. Urteak daramatzagu gaizki, baina geroz eta baldintza eta betekizun gehiago jartzen dizkigute.
J: Azkenean, ezin iritsiz gabiltza, eta horri gehitu beharra zaio karga burokratiko ikaragarria. Baina, oinarri-oinarrian, gure aldarrikapen nagusia prezio duin eta egonkorrena da, irabazi marjinak mantentzea ahalbidetuko diguna, sortzen doazen araudi berriei eta karga burokratikoei aurre egin ahal izateko.
O: Prezio baxuen bidez eredu oso zehatzera bultzatu gaituzte, nahitaez gure gain hartu behar izan duguna. Izan ere, zenbat eta prezio baxuagoak, handitzera eraman gaituzte, ia nahi gabe, edo ohartu gabe…
J: Bai, gure lana industrializatzeko inertzia horretan sartu gara, irabazien marjina oso txikietara joan garelako, eta irabaziak handitzeko aukera bakarra bolumena eta produkzioa handitzea izan delako.
Nondik sortu da mobilizazioetarako deia, zeren, sindikatuetatik kanpo sortu dira, ezta?
J: WhatsApp talde bat sortu zen Nafarroan, batik bat Frantzian gertatzen ari zenak bultzatuta. Ikusten genuen han topera ari zirela, gauzak lortzen ari zirela… eta gu, hemen, ezer egin gabe!
O: Bai, hango olatua honaino iritsi zen. Nik hasieratik esan dut honek duela 30 urte iritsi behar izan zuela, orduan gauzak beste modu batean izan zirelako. Baina, orain arte, ez dugu askotan lortu horrelako mobilizazio orokorrik, edo sektoreka joan gara… Eta, negoziazioetan, ez dugu batere botererik izan, ez industriarekin, ez administrazioarekin. Oraingoan nekazaritza sektore osoa batzea lortu dugu eta soinu handia egin dugu. Baina, bai, guztia nahiko modu espontaneoan sortu zen.
"Protestetan gehien entzun diren ahotsak ez dira mugimenduaren oinarria, gehienok ingurumen neurriak hartzearekin ados gaude"
Traktoradetan parte hartu duzue? Zein profiletako jendea batu zarete horietan?
O: Ni traktoradetan ez naiz egon, baina otsailaren 23ko manifestazioan, bai.
J: Ni traktoradetan ere egon naiz, baina 6F plataformak deitutako manifestazioan ezin izan nintzen egon. Profilari dagokionez? Jende gazte asko ikusi dut, agian honetatik bizi ez direnak baina nahiko luketenak.
Ekoizle txikiek diote ‘koktail’ moduko bat izan direla mobilizaziook, oso jende desberdina bildu dutela…
J: Bai, egia da gauza asko nahasi direla. Eta, egonen dira alderdiak medailatxoa jarri nahiko dutenak, eta mezu populistekin dabiltzanak, nolabait egoera aprobetxatuz. Baina hori ez da mugimenduaren oinarria.
O: Bai, beti gehien oihukatzen duena entzuten da, eta badirudi profil horretara mugatzen direla protestak, baina gehiengoa ez gara ‘guztiaren kontra’ doazen horietakoak… Uste dut gehienok ados gaudela ingurumen neurriak eta bestelakoak betetzearekin, baina, agian, beste modu batean egin daitezkeela planteatzen dugu.
Hain zuzen, sektore askotatik kritikatu zaizue ingurumen neurrien eta Agenda 2030en kontra jo izana…
O: Bai, baina errealitatea da urteak daramatzagula eskatzen zaizkigun neurri horiek gure jardueran txertatzen. Beti eskatu zaizkigu kontrol asko, eta egokitzen joan gara, hori ez da arazo bat, jardueraren parte da.
J: Hori da, ezinezkoa zaigu %100 sostengarria den aktibitate bat izatea, baina horretarako beharrezkoak diren azpiegiturak ez direlako ere bada, 80. hamarkadatik eredu produktibo bat bultzatu delako, baina atzetik dirurik gabe, babes ekonomikorik gabe. Beraz, irabazien marjina txiki hori izateko hazten zara, baina benetan zure instalakuntzak hazten ari zaren tamainara egokitu gabe. Horrek arazo asko ekarri dizkigu gaur egun mindaen kudeaketan eta bestelakoetan.
"Duela 30 urte esneak balio zuena ordaintzen hasi balira, gaur egun ustiategi gehiago eta txikiagoak izanen genituzke"
O: Orain atzera egitea ezinezkoa da, baina duela 30 urte hasi izan balira esneak balio zuena ordaintzen, gaur egun ustiategiek 15, 20 edo 40 behi izanen lituzkete asko jota, txikiagoak lirateke, guztiok lasaiago biziko ginateke… eredu txikiagoak eta gehiago izanen lirateke, aberastasun gehiago, eta banatuago. Baina, urteotan guztia kontzentratzen joan da.
J: Nik uste dut gauzak ongi azaldu beharra ditugula: pestizida batzuk baztertu beharra baditugu, ekoizpenaren zati bat txikitu eginen da. Beraz, neurri hori ez badoa prezioen igoera batekin lagunduta, abeltzaina porrotera kondenatzen ari zara. Nahitaezkoa da neurri horiek aplikatzen hasi aurretik gure sektorean irabazi gehiago izateko baldintzak sortzea. Alegia, ingurumen neurri horiek prezioen igoera batekin uztartzea. Modu horretan, gure ustiategiak txikitzeko aukera izanen dugu itxi beharrik gabe, eta lanean segitzeko aukera izanen dugu gutxiago kutsatuz.
Kanpoko produktuei mugak jartzea exigitu bitartean, kanporako ekoizten segitu nahi izatea eta merkataritza askeko itunak zalantzan ez jartzea ere kritikatu izan zaio mugimenduari. Zer esanen zenukete?
O: Egia da Espainia fruta, barazki eta txerri esportatzailea dela, besteak beste. Esaten da, nolabait, industriako hitzarmenak dituela Europak Hegoamerikarekin eta beste herrialde batzuekin: ‘guk produktu industrialak saltzen dizkizuegu’ —eta hori batik bat Alemaniak eta Frantziak egiten dute—, eta zer bidaliko dute besteek Europara? Bada, elikagaiak… Egia da Madrilen Europar Batasunaren egoitzara joan direla protestak egitera, baina, bai, denera ere ezin gara iritsi..
J: Bai, nahiko aldrebesa da dena: Espainiako super batean erosten duzu zerbait, Polonian hazia, Herbehereetan akabatua eta eraldatua… globalizoaren kontuak dira. Agian, protesta hauetako antolakuntza nahiko desantolatua izaten ari da, hain espontaneoki sortu dena ordenatzea zaila delako. Leherketa gertatu da, ‘nahikoa da, horrela ezin dugu jarraitu’ esan dugu. Orain, gauzak ordenatu egin beharko dira…
Mobilizazioekin segitzea da asmoa?
J: Bai, benetan aldaketak lortu arte jarraitzea da ideia. Hala ere, nik uste dut benetan lortu beharrekoa herritarren babesa dela. Jendeak ohartu beharra du abeltzainik gabe laborategiko haragia eta barazkiak jango dituela. Horretarako prest al gaude? Jendeak egin beharreko galdera da.